Πως πείθονται οι άρχοντες;

Αναδημοσιεύουμε σχόλια επιστημόνων για τον Ασωπό.

Το Εξασθενές χρώμιο Cr(Vl) στον Ασωπό ποταμό

Σύμφωνα με στοιχεία του Υ.Π.Ε.ΧΩ.Δ.Ε. στον Ασωπό καταλήγουν τα απόβλητα από σαράντα μεγάλες και είκοσι μικρές βιομηχανίες μετάλλων, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή Οινοφύτων και Σχηματαρίου. Οι επιχειρήσεις αυτές βρίσκουν πιο εύκολο και πιο φθηνό να ρίχνουν τα απόβλητα τους στο ποτάμι, από το να δημιουργήσουν συστήματα καθαρισμού. Αθροιστικά έχουν επιβληθεί πρόστιμα για τη ρύπανση των υδάτων του Ασωπού με χρώμιο, τα οποία υπερβαίνουν τις 500.000 ευρώ. Οι επιστημονικές μετρήσεις στα νερά του Ασωπού δείχνουν ότι χρόνο με το χρόνο οι συγκεντρώσεις χρωμίου αυξάνονται.
Τυπικά, οι βιομηχανίες μετάλλων είναι υποχρεωμένες από το νόμο να διαθέτουν εγκαταστάσεις φυσικής και χημικής επεξεργασίας των αποβλήτων τους, κάτι που δεν γίνεται. Η περιβαλλοντική καταστροφή από την ανεξέλεγκτη ρίψη αποβλήτων στο ποτάμι είναι τεράστια. Τεράστιοι είναι και οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία, για τους ανθρώπους που καταναλώνουν το μολυσμένο νερό. Επιστημονικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι το εξασθενές χρώμιο απορροφάται από τη γαστρεντερική οδό και φθάνει σε πολλά όργανα του σώματος, προξενώντας σοβαρές βλάβες και καρκίνους. Ακόμη και η εισπνοή εξασθενούς χρωμίου προκαλεί την ανάπτυξη καρκίνου, κυρίως στους πνεύμονες. Οι μετρήσεις στα ύδατα του Ασωπού και ο εντοπισμός εξασθενούς χρωμίου έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου και οδήγησαν στη διακοπή χρήσης νερού για πόση σε πολλές περιοχές. Με δεδομένο ότι ο υδροφόρος ορίζοντας είναι ενιαίος, το πρόβλημα της ρύπανσης των υδάτων του Ασωπού αφορά τις νομαρχίες Βοιωτίας και Ανατολικής Αττικής και τους δήμους και κοινότητες Τανάγρας, Σχηματαρίου, Οινοφύτων, Αυλώνα, Συκάμινου και Ωρωπού.
Η περίπτωση του Ασωπού αποτελεί δείγμα ακραίας αυθαιρεσίας σε βάρος της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος.
Η ανάγκη για παρέμβαση της Πολιτείας, προκειμένου οι νόμοι να εφαρμοσθούν, επισημάνθηκε και ήδη έχει αρχίσει η λήψη μέτρων. Το «Καποδιστριακό» φιλοξενεί σήμερα την επιστημονική καταγραφή του προβλήματος, αλλά και των τρόπων αντιμετώπισης του.

----------------------------------------------
Το Εξασθενές Χρώμιο Cr(VI) στον Ασωπό ποταμό και στη ζωή μας

Χάρις Κ. Καραγεωργίου,
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Υπεύθυνη του κατ’ επιλογήν μαθήματος «Περιβαλλοντική Φαρμακολογία»

Το χρώμιο απαντάται στην Βιόσφαιρα (είναι το 7ο κατά σειρά στοιχείο στη Γη) σε διάφορες κα-ταστάσεις οξειδώσεως με πιο σταθερές το τρισθενές χρώμιο Cr(lll) που είναι απαραίτητο ιχνοστοιχείο (για τη ρύθμιση του μεταβολισμού της γλυκόζης, πρωτεϊνών, και του λίπους - συνιστώμενη ημερήσια δόση 50-20C^g), και το εξασθενές (Cr(VI), το οποίο παράγεται κυρίως από βιομηχανικές διεργασίες. Και οι 2 μεταλλικές μορφές προκαλούν σοβαρές βλάβες στους ιστούς και στα όργανα των φυτικών οργανισμών, αν και σε διαφορετικές συγκεντρώσεις.

Το εξασθενές είναι περισσότερο τοξικό για τους ζωικούς οργανισμούς και αυτό επειδή το τρισθενές αθροίζεται στην κυτταρική μεμβράνη, ενώ το Cr(VI) περνά την κυτταρική μεμβράνη μέσω ανιοντικών θειικών διαύλων, διεισδύει στο κυτταρόπλασμα και αντιδρά αναγόμενο σχηματίζοντας ποικίλα ενδιάμεσα μόρια που είναι επιβλαβή για τα κυτταρικά οργανύλια και πυρηνικά οξέα.

Ο γενικός πληθυσμός εκτίθεται στο χρώμιο (βασικά στο Cr(lll) με την τροφή, το πόσιμο ύδωρ και τον εισπνεόμενο αέρα που το περιέχει. Ο μέσος όρος ημερησίας προσλήψεως με την τροφή, το νερό και τον αέρα είναι 60μ9, 2.0μ9, και 0,3μ9 αντιστοίχως.

Από την ελληνική ειδησεογραφία του παρελθόντος έτους, τη βεβαρημένη στο επίπεδο της αντίληψης του κινδύνου με τις ανεπίσημες καταγραφές από τον ιερέα των Οινοφύτων που ανεβάζουν τον αριθμό θανάτων από καρκίνο τα τελευταία 18 χρόνια από 6% σε 32%, τις μετρήσεις των επισήμων φορέων και τις επιστημονικές δημοσιεύσεις προκύπτει ότι, εκτός της βαριάς ρύπανσης του ποταμού Ασωπού από τα βιομηχανικά απόβλητα των παρακειμένων εργοστασίων και του ποσίμου ύδατος των γειτονικών περιοχών, το Cr(VI) έχει εισχωρήσει και εξαπλωθεί στον υδροφόρο ορίζοντα που εκτείνεται σε Βοιωτία και Ανατολική Απική .

Επιπλέον δε του Cr(VI) στις ανωτέρω περιοχές και όχι μόνον, ανιχνεύθηκαν και άλλοι ρύποι όπως τα βαρέα μέταλλα -Zn, As, Pb, Ni, καθώς και νιτρικά ιόντα τα οποία υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να καταστούν καρκινογόνα.

Ρύπανση των υδάτων δε, σημαίνει και ρύπανση των καλλιεργειών και τελικά των τροφίμων που καταναλώνουμε όλοι μας. Δυστυχώς το πρόβλημα του εξασθενούς χρωμίου στον ποταμό Ασωπό, επιβεβαιώνει την προς το χειρότερο τρωθείσα σχέση του Νεοέλληνα με τη Φύση, σε αντίθεση προς τον απέραντο σεβασμό που έτρεφαν προς αυτή οι προγονοί του, θεοποιώντας μάλιστα τα περισσότερα στοιχεία της.

Η χρόνια αναπνευστική έκθεση του ανθρώπου στο Ο(νΐ)προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην αναπνευστική οδό με ρινίτιδες, ρινορραγίες, διάτρηση διαφράγματος, βρογχίτιδα, αναπνευστική δυσπραγία, πνευμονία, άσθμα, ρήξη τυμπάνου, οπτικές διαταραχές και καρκίνο της ρινός και του ιγμορείου.

Επιδημιολογικές μελέτες σε εργάτες έχουν δείξει καθαρά ότι το εισπνεόμενο Cr είναι καρκινογόνο και αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονος.

• Μολονότι οι εκτεθέντες εργάτες υπέστησαν την επίδραση τόσο του Cr(lll) όσο και του Cr(lV), μόνο το Cr(VI) αποδείχθηκε καρκινογόνο σε μελέτες επι πειραματόζωων. Η ΕΡΑ (Environmental Protection Agency) έχει συμπεράνει ότι πρέπει να ταξινομηθεί στην ομάδα Α ως καρκινογόνο στον άνθρωπο.
• Λόγω ελλείψεως δεδομένων (μέχρι τώρα) για καρκινογόνο δράση του Cr(lll) η ΕΡΑ ταξινόμησε το Cr(lll) στην ομάδα D.Ωστόσο η ΕΡΑ έχει δηλώσει ότι «η ταξινόμηση του Cr(VI) ως ενός γνωστού καρκινογόνου για τον άνθρωπο εγείρει κάποια ανησυχία για το καρκινογόνο δυναμικό του Cr(lll)».

Επειδή, όπως προαναφέρθηκε, εισπνοή Cr(VI) μπορεί να προκαλέσει καρκίνο πνεύμονος σε επαγγελματική έκθεση, εγέρθηκαν ερωτήματα κατά πόσον υπάρχει κίνδυνος μετά από έκθεση στο πόσιμο ύδωρ Cr(VI) μέσω καταπόσεως, εισπνοής και δερματικής επαφής. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Pausten-bach et al 2003 (αποτελέσματα 9 μελετών) έκθεση σε Cr(VI) στο πόσιμο ύδωρ μέσω όλων των οδών προσλήψεως ή επαφής σε συγκεντρώσεις :

1) μέχρι 10mg/L (ppm) από το Γαστρεντερικό Σύστημα (ΓΕΣ).
2) μέχρι 10mg/L εισπνοή αερολύματος,
3) μέχρι 22mg/L δερματική επαφή (π.χ. με κολύμβηση) δεν υπερκαλύπτουν την αναγωγική ικανότητα του ΓΕΣ, δέρματος και αίματος ώστε να προκληθεί βλάβη οξεία ή χρονία.

----------------------------------

Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι πολύ υψηλότερες από το τρέχον μέγιστο ρυπογόνο επίπεδο των (ppb) της U.S.EPA.Ta συμπεράσματα αυτά είναι σε συμφωνία με εκείνα ομάδος εμπειρογνωμόνων στην Καλιφόρνια. Μελέτες Φαρμακοκινητικής σε υγιείς εθελοντές με λήψη από το ΓΕΣ 5 και 10 mg Cr(VI) στο πόσιμο ύδωρ είτε σε μία είτε σε επανειλημμένες δόσεις και μέτρηση της συγκεντρώσεως του στα ούρα, πλάσμα και ερυθρά αιμοσφαίρια απεκάλυψε ότι: στην εφάπαξ χορήγηση η αποβολή από τη νεφρική οδό ακολούθησε το ίδιο περίπου σχήμα για όλα τα άτομα με χρόνο ημιζωής 39 ώρες, ενώ στην επανειλημμένη χορήγηση του Cr(VI), η ολική απέκκριση από τα ούρα, και η αιχμή συγκεντρώσεως στα ούρα και το αίμα των εθελοντών παρουσίασε σημαντικές διαφορές μεταξύ τους*.

'Ετσι στις ανωτέρω μελέτες Βιοδιαθεσιμότητας του Cr(VI) διαπιστώθηκε ότι σχεδόν όλο το ποσό (99.7%) του κατα ποθέντος Cr(VI) 5-10 mg/L υπέστη αναγωγή σε οργανικές ενώσεις του Cr(lll) πρίν να εισέλθει στο αίμα. Τούτο σημαίνει ότι όταν το ποσό του Cr(VI)είναι λιγότερο από 10 mg/L και αναλόγως του ατόμου και του αναγωγικού του δυναμικού και εφεδρείας στο άνω ΓΕΣ και το αίμα θα μπορεί να εμποδίζει οιαδήποτε σημαντική συστηματική πρόσληψη Cr(VI) με το πόσιμο ύδωρ.

Επειδή όμως τίποτα στην Ιατρική αλλά και στον κόσμο ολόκληρο δεν είναι 100% σίγουρο, γιατί τα πάντα ρει και ουδέν μένει και ο ανθρώπινος οργανισμός συνεχώς μεταβάλλεται, χρειάζεται επαγρύπνηση ώστε να προληφθούν τα χειρότερα υιοθετώντας τις αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης.

Για επιβεβαίωση των τελευταίων φράσεων αναφέρω μία πρόσφατη ανασκόπηση και επανεκτίμηση μελετών που ερεύνησαν την τοξικοκινητική, γενοτοξικότητα, και μηχανισμό καρκινο-γενέσεως του Cr(VI), καθώς και τις διαθέσιμες μελέτες καρκίνου στον άνθρωπο και τα πειραματόζωα που έδειξε ότι: α) ένα ποσοστό του από του στόματος χορηγηθέντος Cr(VI) απορροφάται και περνά στα κύτταρα ποικίλων ιστών προκαλώντας βλάβη του DNA. Στην μόνη διά βίου μελέτη σε ζώα με χορήγηση από του στόματος Cr(VI) έδειξε σημαντική αύξηση των όγκων του στομάχου. Στη μόνη επίσης διαθέσιμη μελέτη επί ανθρώπων που εξετέθησαν στο Cr(VI) διά του ποσίμου ύδατος παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική αύξηση των όγκων του στομάχου.

Επιπλέον μετα-ανάλυση επαγγελματικών μελετών (occupational studies) απεκάλυψε σημαντική αύξηση στον καρκίνο του στομάχου. Τα ανωτέρω δεδομένα εκτιμήθηκαν από τους Sedman et al (2006) California ERA , office of Environmental Health Hazard Assessment Oakland USA, οι οποίοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η μέσω του πεπτικού συστήματος έκθεση στο Cr(VI) φαίνεται να θέτει κίνδυνο καρκινογενέσεως. Η μελέτη αυτή ξεκίνησε από τη διαπίστωση ότι το 38% των δημοτικών πηγών του ποσίμου ύδατος στην Καλιφόρνια έχουν ανιχνεύσιμα επίπεδα Cr(VI). Επιπρόσθετα μία άλλη σημαντική πληροφορία προέρχεται από δημοσίευση του 2007 στο {carcinogenesis} από τους Reynolds and Zhitkovich που δείχνει ότι η καλή μας βιταμίνη C παίζει διπό ρόλο όσον αφορά στην τοξικότητα του Cr(VI). Προκαλεί μείωση της τοξικότητας όταν βρίσκεται εκτός του κυττάρου και ενίσχυση της όταν βρίσκεται εντός ακόμη και σε ελάχιστα ποσά ενδοκυττάριου Cr(VI).

Λαμβάνοντας υπόψιν τα προαναφερθέντα και σε σύνδεση με τα δεδομένα της ρυπάνσεως των υδάτων της περιοχής Ασωπού και των επηρεαζόμενων υδροφόρων οριζόντων θα πρέπει να γίνουν πολλά πράγματα τόσο εκ μέρους της Πολιτείας όσο και εκ μέρους της Επιστημο-ικής κοινότητας.

Μερικά εξ αυτών θα ήταν:
• συνεχείς μετρήσεις συγκεντρώσεως Cr(VI) στο νερό: πόσιμο και αρδευτικό
• μετρήσεις στο αίμα , ούρα και ερυθρά κατοίκων πασχόντων από καρκίνους ή νόσους που μπορεί να σχετίζονται με αυξημένο φορτίο- έκθεση στο Cr(VI). Οι συγκεντρώσεις του Cr(VI) στα ερυθρά χρησιμεύουν ως ειδικοί βιο-δείκτες συστηματικής προσλήψεως Cr(VI) διότι το Cr(VI) συνδέεται μη αντιστρεπτά με την αιμοσφαιρίνη.
• επειδή το Cr(VI) προκαλεί και δερματολογικές τοξικότητες (αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής και δερματικά έλκη) όπως μπορεί να συμβαίνει σε εργαζομένους με τσιμέντο (10-20 ppm) για χρόνια και της παρουσίας του εξασθενούς χρωμίου σε διάφορα καταναλωτικά προϊόντα όπως τα απορρυπαντικά, μερικοί ερευνητές συνιστούν μείωση της συγκεντρώσεως του σε λιγότερο από 5 ppm.
• Τέλος θα ήθελα να σημειώσω ότι η ευθύνη για το Περιβάλλον είναι συλλογική, αλλά την ί δια στιγμή και επιμερισμένη, σε κάθε κοινωνικό εταίρο και ως ατομική ευθύνη στον καθένα και την καθεμία, ανάλογα με τον ρόλο και την θέση τους. Επομένως η με αυστηρότητα, σύστημα και διάρκεια εφαρμογή της Νομοθεσίας που προστατεύει το Περιβάλλον και ταυτοχρόνως τον Άνθρωπο είναι εκ των ων ουκ άνευ. Το ανωτέρω πλαίσιο μπορεί να υποστηρίξει και να προαγάγει με τους κατάλληλους τρόπους και πόρους την αναθεώρηση προτεραιοτήτων και την αλλαγή νοοτροπίας ώστε να αντιστραφούν, εάν είναι δυνατόν, ήδη συντελεσθείσες βλάβες, και να προστατευθεί αυτός ο τόπος που Τύχη Αγαθή είναι η πατρίδα μας.

* Πρέπει να σημειωθεί ότι το Cr(VI) μπορεί να ανάγεται ταχέως σε Cr(lll) σε χαμηλό ρΗ και σε επαφή με ποικίλα οργανικά υποστρώματα όπως γλουταθειόνη, αμινοξέα, ασκορβικό οξύ και άλλες αναγωγικές ουσίες που υπάρχουν σε διάφορους ιστούς και υγρά του σώματος. Το γαστρικό υγρό έχει υψηλή αναγωγική ικανότητα [ ? 80 mg Cr(VI) ? Cr(lll) De Flora 1996] καθώς και τα ερυθρά (λυζάτες) με ου-σιαστική και αναγεννώμενη αναγωγική ικανότητα αναλόγως και του αιματοκρίτη ενός μέσου ενήλικα. Μικρότερη αναγωγική ικανότητα Cr(VI) ? Cr(lll) αποδίδεται στο σίελο, μικροβιακή χλωρίδα και πλάσμα αίματος ενώ το ήπαρ διαθέτει υψηλή και είναι εξ άλλου υπεύθυνο για «την δράση της 1ης διόδου» και τον μετασχηματισμό πλήθος ξενοβιοτικών.

----------------------------------

Βιώσιμη ανάπτυξη με σεβασμό στη φύση

Ιωάννης Κ Καράκωστας,
Καθηγητής του Τμήματος Νομικής, Αντιπρύτανης Φοιτητικής Μέριμνας, Πολιτισμού και Διεθνών Σχέσεων

Η καταστροφή του περιβάλλοντος, εκτός από τις αλλαγές που προκαλεί οτο κλίμα του πλανήτη, απειλεί και την ανθρώπινη υγεία καθημερινά. Η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα από τις ανεξέλεγκτες βιομηχανικές δραστηριότητες μειώνει την ποσότητα πόσιμου νερού σε μια εποχή που η λειψυδρία είναι πλέον παγκόσμιο πρόβλημα.

Το περιβάλλον-και η προστασία του- είναι απόλυτο αγαθό, είναι ε-νορατικός, μονοσήμαντος και απαρέγκλιτος νομοθετικός στόχος, είναι απάντηση στο υπαρξιακό μας ερώτημα και κατάφαση στην αρμονία της φύσεως, στην αισθητική, στην ποιότητα ζωής, στην αξία του ανθρώπου και υπό την έννοια αυτή διαχρονική φιλοσοφική αναζήτηση και θέση. Πρέπει συνεπώς όλοι μας, ιδίως οι νεότερες γενιές, να ενστερνισθούν τη θέση και την άποψη ότι πρώτο και μοναδικό μας μέλημα είναι η προστασία του περιβάλλοντος και ο αγώνας προς την κατάκτηση αυτή πρέπει να είναι συνεχής, αδιάκοπος και να μην φείδεται μέσων και θυσιών.

Η προστασία της υγείας από το περιβάλλον απαιτεί σύγχρονα μέσα αλλά και νέα αντίληψη για την προστασία του περιβάλλοντος, θα μου επιτρέψετε να κάνω μια γενική παρατήρηση ορμώμενος από την παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την κήρυξη της έναρξης του συνεδρίου «ενεργειακή ασφάλεια και κλιματική αλλαγή». Είναι επιβεβλημένο να ιδρυθεί αυτόνομο Υπουργείο Περιβάλλοντος «ώστε να αναπτυχθεί ουσιαστική δράση που θα εγγυάται βιώσιμη ανάπτυξη με σεβασμό στη διαγενεακή δικαιοσύνη, δηλαδή σεβασμό στη φύση που θα κληροδοτήσουμε σ' αυτούς που έρχονται».

Εξασθενές χρώμιο και άλλα τοξικά μέταλλα στον υδροφόρο ορίζοντα της λεκάνης του Ασωπού:
Δυνατοί τρόποι αντιμετώπισης

Μαρία Οικονόμου - Ηλιοπούλου,
Τμήμα Γεωλογίας -Γεωπεριβάλλοντος, Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας και Γεωχημείας, e-mail: econom@geol.uoa.gr

Τρισθενές (Cr³⁺) και εξασθενές (Cr⁶⁺) χρώμιο - Τοξικότητα
To Cr³⁺ είναι η μορφή που επικρατεί στο έδαφος, σε υπερβασικά πετρώματα όπου ο χρωμίτης [(Mg, Fe²⁺)( Cr³⁺, Al, Fe³⁺)2O4] αποτελεί ο-ρυκτολογικό συστατικό, σε μεταλλεύματα χρωμίτη, από όπου παράγεται το σιδηροχρώμιο (FeCr) και ο ανοξείδωτος χάλυβας, σε Νi-λατερίτες οι οποίοι δημιουργούνται από τη μηχανική και χημική αποσάθρωση κυρίως υπερβασι-κών πετρωμάτων, στους οποίους το χρώμιο βρίσκεται σε κόκκους χρωμίτη, σε οξείδια σιδήρου (γκαιτίτης) και σε πυριτικά ορυκτά (χλωρί-της, σερπεντίνης).

To Cr³⁺ είναι ελάχιστα ευκίνητο και δεν είναι τοξικό. Η οξείδωση του Cr³⁺ σε Cr⁶⁺ είναι περιορισμένη σε κοιτάσματα χρωμίτη, αλλά τα υπερβασικά πετρώματα και τα κοιτάσματα Ni-λατεριτών είναι δυνατό να επηρεάσουν τη σύσταση του υδροφόρου ορίζοντα με φυσικές διεργασίες. Ως παράδειγμα αναφέρονται περιπτώσεις ρύπανσης υπόγειων νερών της κεντρικής Εύβοιας. Όμως το Cr6+ το οποίο είναι πολύ ασταθές, ευκίνητο και πολύ τοξικό συνδέεται κυρίως με τη βιομηχανική δραστηριότητα. Το εξασθενές χρώμιο δημιουργείται κατά την επεξεργασία του μεταλλεύματος χρωμίτη για την παραγωγή του σιδηροχρωμίου (FeCr) και άλλων κραμάτων, τις επιμεταλλώσεις χρωμίου, χρησιμοποιείται στα βαφεία, χρώματα, φωτογραφεία, βυρσοδεψεία όπου γίνεται κατεργασία δέρματος, τσιμεντοβιομηχανία, τα νερά ψύξης, στα αντιδιαβρωτικά και ελευθερώνεται από χωματερές.

Αν και έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το εξασθενές χρώμιο στο νερό προέρχεται μόνο από την ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι δυνατό να καθορισθεί η προέλευση του εξασθενούς χρωμίου με βάση την περιεκτικότητα και άλλων μετάλλων στο νερό και στα πετρώματα που συνθέτουν τη γεωλογία μιας περιοχής. Το Τρισθενές χρώμιο βρίσκεται κυρίως σε λαχανικά και φρούτα, κρέας, σπόρους, ζύμη και είναι απαραίτητο διατροφικό στοιχείο. Σε ορισμένες περιπτώσεις λαμβάνεται ως συμπλήρωμα από το φαρμακείο μαζί με άλλα ιχνοστοιχεία, είναι ωφέλιμο για το μεταβολισμό του ανθρώπου. Αντίθετα, το εξασθενές χρώμιο είναι ένα από τα πλέον τοξικά μέταλλα και προκαλεί καρκίνο όταν εισάγεται στον ανθρώπινο οργανισμό με την εισπνοή (πνεύμονες). Δηλαδή πρέπει να λαμβάνονται μέτρα προστασίας ώστε να μην εισπνέεται το νερό σε μορφή σπρέι με το οποίο ποτίζονται καλλιέργειες. Υπάρχει διαφωνία σχετικά με το κατώτερο επιτρεπτό όριο στο νερό που πίνουμε. Το κατώτερο όριο του εξασθενούς χρωμίου στο νερό κυμαίνεται ανάλογα με τη χώρα, το χρόνο έκθεσης των ανθρώπων και τη χρήση του (πόσιμο, πότισμα κ.λπ.) και το φαγητό, αν και το μεγαλύτερο μέρος μετατρέπεται σε τρισθενή μορφή. Οι βασικές ποιοτικές προδιαγραφές τις οποίες πρέπει να ικανοποιούν τα νερά που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση καθορίζονται από την Οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμ-βουλίου, της 3ης Νοεμβρίου 1998 [Επίσημη Εφημερίδα L 330 της 5.12.1998], Μεταξύ των χωρών που έχουν καθιερώσει το επιτρεπτό όριο του Cr6+ στο πόσιμο νερό στο εύρος < 2 και 5 ppb είναι η Καλιφόρνια και η Ιταλία. Σε πρόσφατη τεχνική έκθεση (30-4-08) της Ένωσης Ελλήνων Χημικών (ΕΕΧ), αναφέρεται ότι με βάση τις τελευταίες τοξικολογικές έρευνες στην Καλιφόρνια μειώθηκε το επιτρεπτό όριο για το εξασθενές χρώμιο στα 0.2 μικρογραμμάρια ανά λίτρο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προς το παρόν, ισχύει μόνο το όριο των 50 ppb για το ολικό χρώμιο.

Εξασθενές χρώμιο στον υδροφόρο ορίζοντα της λεκάνης του Ασωπού ποταμού
Η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα της λεκάνης του Ασωπού ποταμού από εξασθενές χρώμιο αποτελεί ένα από τα κύρια αντικείμενα έρευνας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεργασία με τους Δήμους της περιοχής.

Αναλυτικές μέθοδοι και αποτελέσματα
Η δειγματοληψία νερού και ο προσδιορισμός του εξασθενούς και ολικού χρωμίου πραγματοποιούνται ακολουθώντας τις ισχύουσες διεθνώς μεθοδολογίες οι οποίες έχουν προταθεί από την EPA-Environmental Protection Agency, U.S.A.- και εφαρμόζονται από διεθνή Αναλυτικά Εργαστήρια. Συγκεκριμένα, για τον προσδιορισμό του εξασθενούς χρωμίου χρησιμοποιείται η φασματοτο-φωτομετρική μέθοδος (σχηματισμός έγχρωμου συμπλόκου με DPC-diphenylcarbazide), η αναλυτική μέθοδος US-EPA, 7196A, 1992 ή USGS method I-1230-85, ή HACH method 8023. Το ολικό χρώμιο προσδιορίζεται με το σύστημα εξαχνωτή γραφίτη στο Φασματο-φωτόμετρο Ατομικής Απορρόφησης (Method 3113 Β), δηλαδή με μία αναλυτική μέθοδο που επιτρέπει τον προσδιορισμό μικρότερης ποσότητας χρωμίου (μικρότερο όριο ανιχνευσιμότητας).

Με αφορμή την ανίχνευση εξασθενούς χρωμίου στο πόσιμο νερό των Δήμων της ευρύτερης περιοχής του Ασωπού, το Πανεπιστήμιο Αθηνών άρχισε (αρχές Σεπτεμβρίου 2007) τη συστηματική παρακολούθηση της ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής και άλλων τοξικών μετάλλων (μολύβδου, καδμίου, αρσενικού, νικελίου, χαλκού κ.λπ.) στο δίκτυο των δήμων, γεωτρήσεις ύδρευσης και άρδευσης, καθώς επίσης κατά μήκος του Ασωπού ποταμού.

Συνολικά έχουν αναλυθεί περισσότερα από 80 δείγματα. Τα πρώτα αποτελέσματα, τα οποία ανακοινώθηκαν κατά τη διάρκεια της Επιστημονικής Ημερίδας στον Ωρωπό (Οκτώβριος 2007) και του 26ου Διεθνούς Συνεδρίου SEGH - European Conference "Health implications of environmental contamination", έδειξαν συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου σε γεωτρήσεις ύδρευσης του Δήμου Ωρωπού μεγαλύτερες από το όριο της Κοινοτικής οδηγίας για το ολικό χρώμιο, δηλαδή > 50 ppb ή pg/l. Μετά τον εντοπισμό υψηλών συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου σε γεωτρήσεις ύδρευσης των δήμων αυτές σφραγίσθηκαν και οι περισσότεροι Δήμοι υδρεύονται μόνο από γεωτρήσεις της Μαυροσουβάλας, τον Μόρνο ή την Ε.ΥΔ.ΑΠ.

Εξασθενές χρώμιο στο νερό άρδευσης

Εκτός από το εξασθενές χρώμιο στο πόσιμο νερό, χρειάζεται προσεκτικός έλεγχος και στο νερό άρδευσης διότι λόγω της μεγάλης διαλυτότητας του το Cr6+ μεταφέρεται στο φυτό, και έχουν προσδιορισθεί σημαντικές περιεκτικότητες εξασθενούς χρωμίου σε φυτά που αναπτύσσονται σε εδάφη που περιέχουν μεγάλες συγκεντρώσεις χρωμίου, αν και η μεγαλύτερη περιεκτικότητα χρωμίου στα φυτά είναι στην τρισθενή του μορφή. To Cr6+ που περιέχεται στο νερό άρδευσης θεωρείται ότι μεταφέρεται στο φυτό ευκολότερα σε σχέση με αυτό του εδάφους.

Αποτελέσματα για άλλα τοξικά μέταλλα
Οι περιεκτικότητες των: Cu, Pb, Zn, Ni, Co, Mn, Fe, As, Cd, Sb, Al, Na, K, Hg και Se είναι μικρότερες από το επιτρεπτό όριο της κοινοτικής οδηγίας, με εξαίρεση το αρσενικό σε δείγματα νερού από το Δήλεσι στις οποίες εντοπίστηκε αρσενικό τριπλάσιο του επιτρεπτού ορίου.

Μικρές συγκεντρώσεις Cr6+ στον Ασωπό ποταμό
Το εξασθενές χρώμιο σε 5 δείγματα νερού από το Ασωπό ποταμό (δειγματοληψία από τον Σε-πτέμβριο 2007 έως τον Μάρτιο 2008) βρέθηκε σε συγκεντρώσεις <4>

Πρόληψη - Αποκατάσταση
Η υδροδότηση των Δήμων της ευρύτερης περιοχής του Ασωπού από τις γεωτρήσεις της Μαυροσουβάλας ή/και την ΕΥΔΑΠ πρέπει να αποτελέσει προσωρινή μόνο λύση. Το γλυκό νερό είναι πολύ λίγο και πολύτιμο στον πλανήτη μας. Αν και γίνονται εκδηλώσεις για την προστασία του νερού και γενικότερα του περιβάλλοντος σε όλες τις χώρες του κόσμου, στη λεκάνη του Ασωπού λειτουργούν περισσότερα από 500 εργοστάσια που παράγουν απόβλητα με τοξικά μέταλλα. Είναι ανάγκη να γίνει επεξεργασία αποβλήτων που περιέχουν Cr, As και άλλα τοξικά μέταλλα ανά βιομηχανία ή να γίνει ομαδοποίηση και συγκέντρωση σε κεντρικές μονάδες επεξεργασίας των βιομηχανικών αποβλήτων. Οι υδάτινοι πόροι είναι περιορισμένοι και σε συνδυασμό με την ανομβρία που συνεπάγεται ερημοποίηση στην ευρύτερη περιοχή αυξήθηκαν κατά 60% και στο μέλλον η κατανάλωση προβλέπεται να αυξηθεί δραματικά.

Υπάρχει τρόπος να προστατευθεί το νερό
Το εξασθενές χρώμιο είναι δυνατό να απομακρυνθεί in-situ με μία σειρά από τεχνολογίες οι οποίες βασίζονται στην αναγωγή του Cr(VI) σε τρισθενές χρώμιο, το οποίο καθιζάνει ως υδροξείδιο του χρωμίου - Cr(OH)3. Ως παράδειγμα αναφέρονται η δράση μικρο-οργανισμών, η φυτο-αποκατάσταση με επιλεγμένα φυτά και δέντρα, η επεξεργασία του νερού ή/και των αποβλήτων με ζεόλιθους ή μεταλλικό σίδηρο ή με ενεργό άνθρακα. Υπάρχει τρόπος να προστατευθεί το νερό ώστε κάθε Δήμος να είναι αυτάρκης.

Επεξεργασία αποβλήτων με μεταλλικό σίδηρο
Με τη μεθοδολογία αυτή επιτυγχάνεται η μετατροπή του εξασθενούς χρωμίου Cr(VI) σε τρισθενές στα απόβλητα, χρησιμοποιώντας μεταλλικό σίδηρο (Fe0). Με τον τρόπο αυτό απομακρύνεται συγχρόνως και το αρσενικό. Η αντίδραση αυτή δεν εμποδίζεται από την παρουσία νικελίου και χαλκού, και είναι χαμηλού κόστους.

Ενεργός άνθρακας
Ο ενεργός άνθρακας είναι χαμηλού κόστους, παρασκευάζεται από λιγνίτη, τύρφη ή κοκκο-φοίνικα και χρησιμοποιείται για την επεξεργασία υγρών αποβλήτων και τον καθαρισμό νερού ύδρευσης στην Θεσσαλονίκη. Τα φίλτρα ενεργού άνθρακα χρησιμοποιούνται όχι μόνο για τον καθαρισμό του νερού από οργανική μόλυνση, αλλά και το εξασθενές χρώμιο, αρσενικό και άλλα τοξικά μέταλλα. Άμεση λύση για την αντιμετώπιση της ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα στη λεκάνη του Ασωπού είναι η χρήση φίλτρων ενεργού άνθρακα στις κατοικίες. Δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν στο Χημείο του Τομέα Οικονομικής Γεωλογίας & Γεωχημείας, χρησιμοποιώντας νερό με συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου της τάξης των 80 ppb έδειξαν μείωση των συγκεντρώσεων του εξασθενούς χρωμίου σε τιμές <4>

Διαχρονική παρακολούθηση και έλεγχος εξασθενούς χρωμίου
Προτείνεται επιλογή γεωτρήσεων (δεικτών), δηλαδή θέσεις ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, για διαχρονική παρακολούθηση και έλεγχο. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με την εγκατάσταση οργάνων παρακολούθησης (MONITORS) εξασθενούς χρωμίου στο νερό σε σημεία ρύπανσης.

Προτείνεται έλεγχος εξασθενούς χρωμίου και άλλων τοξικών μετάλλων στο πόσιμο νερό
Δεδομένου ότι σημαντικές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου, οι οποίες υπερβαίνουν το θεσμοθετημένο όριο των 50 ppb ή μg/λίτρο για ολικό χρώμιο έχουν προσδιορισθεί στο πόσιμο νερό τόσο σε περιοχές γνωστές για έντονη βιομηχανική δραστηριότητα και γειτνίαση με Χ.Υ.Τ.Α. (χώρους υγιεινής ταφής απορριμμάτων), όσο και σε περιοχές όπου ο υδροφόρος ορίζοντας επηρεάζεται από πετρώματα που περιέχουν χρώμιο, προτείνεται έλεγχος και αναγραφή των συγκεντρώσεων για τοξικά μέταλλα, μαζί με τις αναγραφόμενες έως τώρα τιμές άλλων παραμέτρων, ιδιαίτερα στο εμφιαλωμένο νερό.